Venera Quyosh tizimining eng yorqin va sirli sayyoralaridan biridir. U Quyoshga masofa bo‘yicha ikkinchi o‘rinda joylashgan bo‘lib, Yerdan ozgina kichikroq hajmga ega. Venera o‘zining quyuq bulut qatlami, ekstremal issiqligi, kimyoviy tarkibi va sekin aylanish davri bilan ilmiy tadqiqotchilar uchun doim qiziq bo‘lib kelgan. Ushbu maqolada Veneraning fizik xususiyatlari, geologiyasi, atmosferasi va tadqiqotlar haqida kengroq ma’lumot beriladi.

Venera 

Venera haqiqiy rangida
Mehvar tasnifi
Oʻrtacha radius	108 208 930 km
Ekssentrisiteti	0,0068
Aylanish davri	224,701 sutka
Sinodik davri	583,92 sutka
Eng kichik orbital tezligi	34,784 km/s
Oʻrtacha orbital tezligi	35,020 km/s
Eng katta orbital tezligi	35,259 km/s
Chekinish	3,394°
Tabiiy yo’ldoshlar soni	0
Fizik tasnif
Ekvatorining diametri	12 103,6 km
Maydoni	4,60×108 km2
Massasi	4,869×1024 kg
Oʻrtacha zichlik	5,24 g/sm3
tortish kuchi	8,87 m/s2
Aylanish davri	-243,02 sutka
Ekliptikaga ogʻish burchagi	2,64°
Albedo	0,65
Ikkinchi kosmik tezlik	10,4 km/s
Sirtidagi Harorat	min.* oʻrta. maks. 228 K 737 K 773 K
(*Minimal harorat bulut qatlamining eng ustiga oid.)
Atmosfera tasnifi
Atmosfera bosimi	9 321,9 kPa
Uglerod dioksidi	96 %
Azot	~3,5 %
Oltingugurt dioksidi	0,015 %
Suv bugʻi	0,002 %
Uglerod monooksidi	0,0017 %
Argon	0,007 %
Geliy	0,0012 %
Neon	0,0007 %
Kislorod	izlar
Karbonilsulfid	izlar
Vodorod xlorid	izlar
Vodorod ftorid	izlar

Veneraning asosiy tavsifi

Venera Yerga hajmi, massasi va zichligi bo‘yicha juda o‘xshash bo‘lgani sababli, ko‘pincha «Yerning egizak sayyorasi» deb ataladi. Biroq, bu tashqi o‘xshashlikdan nariga o‘tmaydi, chunki uning sharoitlari hayot uchun mutlaqo mos emas.

• Diametri: 12,104 km (Yerning 95% o‘lchami).
• Massasi: Yer massasining 81,5%.
• Orbital davri: Quyosh atrofida to‘liq aylanish uchun 225 Yer kuni kerak bo‘ladi.
• Kun davomiyligi: Venerada bir kun 243 Yer kuniga teng – bu uning yilidan uzunroq!

Veneraning o‘z o‘qi atrofida aylanishi teskari yo‘nalishda, ya’ni boshqa sayyoralarga nisbatan teskari bo‘lib, bu «retrograd aylanish» deb ataladi. Shu sababli, unda Quyosh g‘arbdan chiqib, sharqqa botadi.

Issiqlik va harorat sharoitlari

Venera Quyosh tizimidagi eng issiq sayyora bo‘lib, yuzasida o‘rtacha harorat 465°C ni tashkil etadi. Bu shunchalik issiqki, qo‘rg‘oshin kabi metallar ham erib ketadi. Yuqori harorat sababi uning atmosferasidagi kuchli issiqlik tutib qolish (istixona) effekti bilan bog‘liq.

Quyuq atmosfera infraqizil nurlarni ushlab qoladi va sayyora yuzasini doimiy qizdirib turadi. Shu bilan birga, Veneraning harorati kunduz va tun davomida deyarli bir xil bo‘lib qoladi, chunki uning quyuq bulut qatlami issiqlikni butun yuzaga teng taqsimlaydi.

Veneraning atmosferasi

Veneraning atmosferasi o‘zining quyuqligi va kimyoviy tarkibi bilan ajralib turadi. Bu qatlam asosan karbonat angidrid (CO₂) dan iborat bo‘lib, unda ozgina azot va oltingugurt dioksidi mavjud. Bulutlar oltingugurt kislotasi tomchilaridan iborat bo‘lib, ular kuchli kislotali yomg‘irlarni hosil qiladi, lekin bu yomg‘irlar yuzaga yetib kelmay, yuqori qatlamlarda bug‘lanadi.

Atmosferaning asosiy xususiyatlari:

• Bosim: Venerada atmosfera bosimi Yerning bosimidan 92 marta yuqori, bu esa 900 metr suv ostidagi bosimga teng.
• Shamollar: Yuqori atmosferada shamol tezligi soatiga 300 km gacha yetadi, ammo pastki qatlamlarda havo deyarli harakat qilmaydi.

Geologiya va yuzasi

Veneraning yuzasi asosan tog‘ jinslari, vulqonlar va tekisliklardan iborat. Vulkanik faoliyat hozirgi kunda ham davom etayotgan bo‘lishi mumkin. Yuzasida bir qancha katta vulqonlar va lava oqimlari aniqlangan. Veneraning kraterlari soni nisbatan kam bo‘lib, bu uning yuzasi nisbatan yosh ekanligini ko‘rsatadi – taxminan 300-600 million yil avval shakllangan.

Veneradagi asosiy geologik shakllar:

1. Vulkanlar: Sayyoraning yuzasi katta miqdorda yirik vulqonlar bilan qoplangan.
2. Tog‘lar: Maxwell tog‘lari Veneraning eng baland nuqtasi bo‘lib, balandligi 11 km ga teng.
3. Plato va yoriqlar: Lava oqimlari tufayli shakllangan katta tekisliklar va yoriqlar mavjud.

Tadqiqotlar va missiyalar

Venera insoniyat tomonidan tadqiq qilingan ilk sayyoralardan biridir. Uning Quyoshga nisbatan yaqinligi kuzatuvlar uchun qulay bo‘lsa-da, ekstremal sharoitlar kosmik apparatlar uchun jiddiy sinov bo‘lib kelgan. Quyidagi missiyalar Venerani o‘rganishda muhim ahamiyatga ega:

1. Venera missiyalari (SSSR): Sovet Ittifoqining birinchi kosmik apparatlari Veneraning atmosferasi va yuzasi haqida ma’lumot olishda muhim rol o‘ynadi. Venera-7 apparati (1970) Veneraga muvaffaqiyatli qo‘nib, sayyora yuzasidan ma’lumot yuborgan ilk zond bo‘ldi.
2. Pioneer Venus (NASA): 1978-yilda AQSh tomonidan amalga oshirilgan missiya atmosferani o‘rganishga qaratilgan edi.
3. Magellan (NASA): 1990-yilda Venerani radar yordamida xaritalash orqali uning geologiyasi haqida ko‘p ma’lumot berdi.
4. Akatsuki (Yaponiya): 2010-yilda uchirilgan bu missiya Veneraning atmosferasini batafsil o‘rganmoqda.

Bugungi kunda yangi avlod missiyalari, jumladan, VERITAS (NASA) va EnVision (ESA), Venerani yanada chuqurroq o‘rganishga tayyorlanmoqda.

Veneraning qadimiy madaniyatlardagi o‘rni

Venera qadimiy jamiyatlarda sevgi va go‘zallik ramzi sifatida qaralgan. U Rim mifologiyasida go‘zallik ma’budasi Veneraning nomini olgan. Sharqda esa bu sayyora Zohra yulduzi deb ataladi va u tong va kechqurun osmonda eng yorqin nuqta bo‘lib ko‘rinadi.

Xulosa

Venera Quyosh tizimidagi eng qiziqarli va sirli sayyoralardan biri bo‘lib, uning o‘ziga xos sharoitlari va geologiyasi ilmiy tadqiqotchilarni doim jalb qiladi. Issiqlik, yuqori bosim va kislotali atmosfera kabi ekstremal sharoitlar sayyorani hayot uchun mos emas qilsa-da, bu sharoitlarni o‘rganish orqali Quyosh tizimining evolyutsiyasi va Yerning kelajakdagi ehtimoliy taqdiri haqida muhim ma’lumot olish mumkin.

Veneraning o‘rganilishi hali ham davom etmoqda va kelgusi missiyalar sayyoraning sirlarini ochishda muhim qadam bo‘lishi kutilmoqda.