Pnevmoniya(Zotiljam ) – bu o‘pka to‘qimalarining yallig‘lanishi bilan kechadigan kasallik bo‘lib, bakteriyalar, viruslar yoki zamburug‘lar tomonidan kelib chiqadi. Odatda, o‘pkadagi alveolalar (havo qopchalari) suyuqlik yoki yiring bilan to‘ladi, bu esa nafas olishni qiyinlashtiradi va to‘g‘ri nafas olish imkoniyatini cheklaydi. Pnevmoniya ham bolalar, ham kattalarda, shuningdek, keksalarda ham uchrashi mumkin. Kasallikning jiddiyligi yoshi, umumiy sog‘ligi va immunitet tizimining holatiga bog‘liq.

Pnevmoniyaning turlari

Pnevmoniya bir necha turga bo‘linadi, ular sabab bo‘lgan mikroorganizmlarga qarab farqlanadi:

Bakterial pnevmoniya – bu kasallik bakteriyalar tomonidan chaqiriladi, eng ko‘p tarqalgani Streptococcus pneumoniae bakteriyasi. Bakterial pnevmoniya to‘satdan yuqori harorat va kuchli yo‘tal bilan boshlanadi.

Virusli pnevmoniya – ko‘pincha gripp yoki boshqa nafas yo‘llari infeksiyalari tufayli paydo bo‘ladi. Bu turdagi pnevmoniya odatda yengil kechadi, ammo ayrim holatlarda jiddiy asoratlarga olib kelishi mumkin.

Mikoplazmal pnevmoniya – bu pnevmoniyaning eng yengil shakllaridan biri hisoblanadi, uni Mycoplasma pneumoniae mikroorganizmi chaqiradi. Ko‘pincha maktab yoshidagi bolalar va yosh kattalarda uchraydi.

Zamburug‘li pnevmoniya – kamdan-kam uchraydigan tur bo‘lib, zamburug‘lar tufayli rivojlanadi. Bu tur asosan immuniteti sust odamlarda uchraydi.

Kasallikning sabablari

Pnevmoniyaning asosiy sababi kasallik qo‘zg‘atuvchilari, ya’ni mikroorganizmlar hisoblanadi. Pnevmoniyaga sabab bo‘luvchi omillar quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• Bakteriyalar, viruslar yoki zamburug‘lar;
• O‘pka shikastlanishi yoki kimyoviy moddalar ta’siri;
• Sovuq ob-havo va yomon sharoitlar;
• Immunitet tizimining susayishi (masalan, OITS, qandli diabet yoki boshqa surunkali kasalliklar natijasida);
• Tamaki chekish;
• O‘pkaga zarar yetkazuvchi boshqa kasalliklar, masalan, bronxit yoki astma.

Pnevmoniyaning alomatlari

Pnevmoniyaning alomatlari kasallikning sababi va turi bilan bog‘liq bo‘lib, ular quyidagicha bo‘lishi mumkin:

• O‘tkir va kuchli yo‘tal;
• Nafas olishda qiyinchilik yoki og‘riq;
• Qizish va qaltirash;
• Terlash va titroq;
• Ko‘krak qafasida og‘riq;
• Charchoq va zaiflik;
• Bosh og‘rig‘i;
• Ishtaha yo‘qolishi;
• Ko‘krakda balg‘am to‘planishi;
• Tez nafas olish yoki yurak tez urishi.

Diagnostika

Pnevmoniya aniqlanishi uchun shifokor bir nechta usullarni qo‘llaydi:

1. Tibbiy ko‘rik va savol-javob – shifokor bemorning alomatlari va sog‘ligi haqida ma’lumot yig‘adi va ko‘krak qafasini eshitadi.
2. Rentgen nurlari – o‘pkaning rentgen tasvirlari yordamida o‘pka to‘qimalarida yallig‘lanish borligini aniqlash mumkin.
3. Balg‘am tahlili – balg‘amni laboratoriyada tekshirish orqali kasallik qo‘zg‘atuvchisini aniqlash mumkin.
4. Qon tahlillari – kasallikning darajasini aniqlash va organizmdagi infeksiyani tekshirish uchun qonda infeksiya mavjudligini aniqlash tahlillari o‘tkaziladi.

Davolash

Pnevmoniyani davolash kasallikning sababi va holatiga qarab o‘zgaradi. Quyida davolash usullari keltirilgan:

• Antibiotiklar – bakterial pnevmoniya aniqlanganda antibiotiklar buyuriladi. Bu dorilar bakteriyalarni yo‘q qilishga yordam beradi. Shifokor kasallik qo‘zg‘atuvchisiga qarab muayyan turdagi antibiotiklar buyuradi.
• Antiviral dori vositalari – agar pnevmoniya viruslar tufayli paydo bo‘lgan bo‘lsa, antiviral dorilar qo‘llaniladi.
• Zamburug‘larga qarshi dorilar – zamburug‘lar sababli pnevmoniya rivojlanganida zamburug‘larga qarshi preparatlar tavsiya qilinadi.
• Uy sharoitida parvarish – to‘g‘ri ovqatlanish, ko‘p suyuqlik ichish, to‘liq dam olish va issiqlik bilan ta’minlash bemorning tiklanishiga yordam beradi.
• Kasalxonada davolanish – og‘ir holatlarda, ayniqsa, nafas olishda juda katta qiyinchilik bo‘lsa, bemor kasalxonada davolanishi kerak bo‘ladi. Kasalxonada kislorod terapiyasi, suyuqlik kiritish va nafas olishni qo‘llab-quvvatlash uchun maxsus uskunalar qo‘llaniladi.

Asoratlar

Davolanmagan pnevmoniya yoki noto‘g‘ri davolangan kasallik quyidagi asoratlarga olib kelishi mumkin:

• Plevrit – bu plevra (o‘pkani o‘rab turgan pardalar) yallig‘lanishi bo‘lib, og‘riqli nafas olish va boshqa nafas yo‘llari muammolarini keltirib chiqarishi mumkin.
• O‘pka abssessi – o‘pkada yiring yig‘ilishi natijasida absess hosil bo‘lishi mumkin.
• Bakteriyemiya – bakteriyalar qon oqimiga kirishi va butun organizmga tarqalishi, bu esa sepsisga olib kelishi mumkin.
• Nafas yetishmovchiligi – og‘ir holatlarda o‘pka yetarli kislorod ololmaydi va bu nafas olishni juda qiyinlashtiradi.

Oldini olish

Pnevmoniyani oldini olish uchun quyidagi choralarga amal qilish lozim:

Vaksinatsiya – pnevmoniyaga qarshi vaksinalar mavjud bo‘lib, ular eng ko‘p tarqalgan bakteriyalardan himoya qiladi. Xususan, bolalar, keksalar va immuniteti zaif kishilar bu vaksinalarni olishlari tavsiya etiladi.

Qo‘l gigienasi – qo‘llarni tez-tez sovun bilan yuvish yoki dezinfektsiyalash vositalaridan foydalanish viruslar va bakteriyalardan himoyalanishda muhim ahamiyatga ega.

Sog‘lom turmush tarzi – immunitetni mustahkamlash uchun to‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy faollik, stressni kamaytirish va chekishdan voz kechish kerak.

Grippga qarshi vaksina olish – gripp pnevmoniyaga olib kelishi mumkin, shuning uchun grippga qarshi emlanish ham pnevmoniyaning oldini olishda yordam beradi.

Xulosa

Pnevmoniya – bu jiddiy kasallik bo‘lib, o‘z vaqtida aniqlanmasa va davolanmasa, hayot uchun xavf tug‘dirishi mumkin. Biroq, to‘g‘ri davolash va profilaktik choralar yordamida pnevmoniyadan saqlanish yoki uni tezda bartaraf etish mumkin. Imkon qadar sog‘lom turmush tarziga rioya qilish, gigienaga e’tibor berish va muntazam ravishda tibbiy ko‘rikdan o‘tish kasallikning oldini olishda muhim ahamiyatga ega.