Xitoy Xalq Respublikasi (XXR), dunyoning eng ko‘p aholi yashaydigan mamlakati bo‘lib, Sharqiy Osiyoda joylashgan. Xitoy o‘zining qadimiy tarixi, boy madaniy merosi va iqtisodiy rivojlanishi bilan tanilgan. Bugungi kunda u jahon siyosatida, iqtisodiyotida va texnologiyalari sohasida katta ta’sir ko‘rsatadigan mamlakatlardan biridir.

Xitoy Xalq Respublikasi 中華人民共和國 / 中华人民共和国 Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó
Bayroq Gerb
Madhiya: The March of the Volunteers
Poytaxt	Pekin
Rasmiy til(lar)	Xitoy tili
Yetakchilar
• Prezident	Xi Jinping
• Premyer	Li Keqiang
Mustaqillik
• Chin Sulolasidan	1-yanvar 1912-yil
• Xitoy Respublikasidan	1-oktabr 1949-yil
Maydon
• Butun	9,596,962 km2 (3-oʻrin)
• Suv (%)	3,8
Aholi
• 2024-yilgi roʻyxat	1,425,362,262 (2-oʻrin)
• Zichlik	139,6/km2
YIM (XQT)	2011-yil roʻyxati
• Butun	AQSh$ 11.299 trln
• Jon boshiga	AQSh$ 8,382
Pul birligi	Yuan Renminbi (CNY)
Qisqartma	CH
Telefon prefiksi	86
Internet domeni	.cn

Xitoy Geografiyasi

Xitoy yirik geografik hududga ega va u turli xil iqlim zonalarini qamrab oladi. Mamlakatning janubiy qismlarida tropik iqlim hukm suradi, shimoliy va ichki hududlarida esa cho‘l va sovuq havo hukmronlik qiladi. Xitoyning g‘arbiy hududlari tog‘li bo‘lib, eng baland joyi Tibet platosidagi Everest cho‘qqisi hisoblanadi. Mamlakatning eng yirik daryolari Sariq daryo (Xuanxe) va Yanszi daryolari bo‘lib, ular Xitoy madaniyati va iqtisodiy hayotida muhim rol o‘ynaydi.

Tarixi

Xitoy tarixi taxminan 5000 yil oldin paydo bo‘lgan birinchi tsivilizatsiyalardan biri sifatida boshlanadi. Qadimgi Xitoyda bir nechta yirik sulolalar boshqargan:

• Qin sulolasi: Bu sulola eramizdan avvalgi III asrda Xitoyni birlashtirib, Xitoyning birinchi imperatori Shi Xuangdi boshchiligida kuchli davlat tuzgan.
• Han sulolasi: Miloddan avvalgi II asrda boshqaruvga kelgan va Xitoyning iqtisodiy va madaniy rivojlanishida muhim rol o‘ynagan.
• Tang va Song sulolalari: Xitoy madaniyatining oltin davri hisoblanib, ushbu davrlarda san’at, ilm-fan va savdo yuqori darajada rivojlangan.
• Ming va Qing sulolalari: Ming sulolasi Xitoyning chet el davlatlari bilan savdo-sotiqni kuchaytirgan, Qing sulolasi esa Xitoyning oxirgi imperatorlik sulolasi bo‘lib, 1912-yilda Xitoy respublika davlatiga aylangan.

1949-yilda Xitoy Xalq Respublikasi e’lon qilinib, XXR Kommunistik partiya boshchiligida boshqarila boshladi. Mao Szedun mamlakatni isloh qilib, iqtisodiy va ijtimoiy o‘zgarishlar kiritdi, biroq bu davrda ko‘plab ijtimoiy qiyinchiliklar va ommaviy ocharchilik yuz bergan.

Madaniyati

Xitoy madaniyati dunyoning eng qadimiy va boy madaniyatlaridan biri bo‘lib, u ko‘plab an’ana va qadriyatlarga boy:

• Oshxona: Xitoy oshxonasi turli taomlari bilan mashhur bo‘lib, hududga qarab taomlar xilma-xil. Sichuan hududi achchiq taomlari bilan, Guandun (Kanton) esa dengiz mahsulotlari bilan mashhur.
• San’at va adabiyot: Xitoy san’atining eng qadimgi ko‘rinishlaridan biri bo‘lgan kalligrafiya va rangli qog‘ozlar san’ati mashhur. Shuningdek, Xitoy adabiyotida klassik asarlar, masalan, «Uch qirollik qissasi» va «G‘arbiy yo‘ldagi sayohat» kabi asarlar alohida o‘rin tutadi.
• Falsafa: Xitoy madaniyatida Konfutsiylik, Taoizm va Buddizm chuqur ta’sir ko‘rsatgan. Konfutsiy ta’limotiga ko‘ra, axloq, hurmat va oilaviy qadriyatlar asosiy o‘rin tutadi.
• Bayramlar: Xitoyda yangi yil, Bahor bayrami va Oy bayrami katta tantana bilan nishonlanadi. Bu bayramlar mahalliy xalqning milliy an’ana va urf-odatlariga boy bo‘ladi.

Iqtisodiyoti

Xitoy bugungi kunda dunyodagi ikkinchi yirik iqtisodiyotga ega bo‘lib, ishlab chiqarish va eksport bo‘yicha yetakchi hisoblanadi. 1978-yildan keyin Den Syaopin tomonidan olib borilgan iqtisodiy islohotlar mamlakatning rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. Bu islohotlar natijasida davlat iqtisodiyoti ochildi, chet el investitsiyalari ko‘paydi va bozor iqtisodiyoti shakllandi.

Xitoyning elektronika, avtomobilsozlik, kimyo va mashinasozlik sohalarida yetakchi korxonalari mavjud. Shu bilan birga, dunyo miqyosidagi texnologik kompaniyalari, masalan, Huawei va Xiaomi, global bozorda o‘z o‘rnini topdi. So‘nggi yillarda Xitoy IT, sun’iy intellekt va robototexnika kabi sohalarda katta yutuqlarga erishib kelmoqda.

Ta’lim va Texnologiyalar

Xitoyning ta’lim tizimi juda qattiq va talabchan bo‘lib, universitetlariga kirish imtihonlari o‘ta murakkab. So‘nggi yillarda Xitoy ilmiy tadqiqotlarga katta mablag‘ ajratmoqda va yuqori malakali mutaxassislar tayyorlamoqda. Xitoy universitetlari, xususan Pekin va Tsinghua universitetlari, dunyoning eng yaxshi universitetlari orasida hisoblanadi.

Texnologiya sohasida Xitoy tezkor rivojlanmoqda. Huawei, Alibaba va Tencent kabi yirik kompaniyalar jahon bozorida raqobatchilari bilan teng bo‘lish uchun o‘zlarining innovatsion mahsulot va xizmatlarini taklif etmoqda. Xitoy sun’iy intellekt, quantum kompyuter texnologiyalari va kosmik tadqiqotlar sohasida ham katta yutuqlarga erishmoqda.

Turizm

Xitoyda turizm yaxshi rivojlangan va bu mamlakat har yili millionlab sayyohlarni o‘ziga jalb qiladi. Eng mashhur sayyohlik joylari quyidagilar:

• Buyuk Xitoy devori: Jahonning yetti mo‘jizalaridan biri bo‘lib, tarixiy arxitekturasi va haybatli manzaralari bilan sayyohlar diqqatini tortadi.
• Pekin: Xitoyning poytaxti bo‘lib, Imperator saroyi (Forbbiden City), Yozgi saroy va Tiannanmen maydoni kabi ko‘plab tarixiy joylar mavjud.
• Shanxay: Xitoyning zamonaviy shaharlaridan biri bo‘lib, bu yerda xalqaro biznes markazlari, osmono‘par binolar va mashhur Bund qirg‘oqlari bor.
• Sian: Bu shahar «Terrakota jangchilari armiyasi» bilan mashhur bo‘lib, qadimgi tarixiy yodgorliklarga ega.

Hozirgi Siyosiy Vaziyat va Xalqaro Munosabatlar

Xitoyning xalqaro maydonda roli katta. Bugungi kunda Xitoy «Bir kamar, bir yo‘l» tashabbusi orqali dunyoning turli davlatlari bilan iqtisodiy va savdo aloqalarini mustahkamlashga harakat qilmoqda. Bu tashabbus Xitoyga Osiyo, Afrika va Yevropa davlatlari bilan yanada yaqin hamkorlik qilish imkoniyatini beradi.

Shuningdek, Xitoy va AQSh o‘rtasidagi savdo nizolari va texnologik raqobat global siyosatda muhim o‘rin tutmoqda. Xitoy Janubiy Xitoy dengizidagi hududiy da’volari, Tayvan masalasi va inson huquqlari kabi masalalar bo‘yicha xalqaro miqyosda muhokama qilinmoqda.

Xulosa

Xitoy boy tarixga, rivojlangan madaniyatga va kuchli iqtisodiy qudratga ega davlatdir. Mamlakat iqtisodiy, ilmiy va texnologik jihatdan jadal rivojlanib, jahonning eng yirik davlatlari orasida yetakchi pozitsiyaga ega bo‘lib bormoqda. Xitoy o‘zining an’analari va zamonaviy taraqqiyoti uyg‘unligida global miqyosda katta e’tibor qozonib kelmoqda va XXI asrda ham xalqaro siyosat va iqtisodiyotda muhim rol o‘ynashda davom etishi kutilmoqda.