Bugungi kunda fan va texnika taraqqiyoti tabiatda sodir bo‘layotgan turli hodisalarni tushunish va nazorat qilish imkonini beradi. Bunday hodisalardan biri diffuziyadir. Diffuziya deganda moddaning zichlikdagi farq tufayli pastroq zichlikdagi hududga o’z-o’zidan o’tish tendentsiyasi tushuniladi. Biroq, diffuziyaning turli muhitlarda sodir bo’lish usuli juda katta farq qiladi.
Gazlarning diffuziyasi
Gazlar bir muhitdan ikkinchisiga osonlik bilan tarqalishi mumkin. Bu holat gaz molekulalarining harakatchan tuzilishidan kelib chiqadi. Gaz molekulalari kinetik energiyasi tufayli doimo to’qnashadi va bu to’qnashuvlar diffuziyani keltirib chiqaradi. Xususan, gaz molekulalarining zich muhitdan zichligi pastroq muhitga tarqalishi kuzatiladi. Misol uchun, atir hidining xona bo’ylab tarqalishi ushbu tamoyilga asoslanadi.
Suyuqliklarning diffuziyasi
Suyuqliklarning diffuziyasi molekulalarning bir suyuq muhitdan ikkinchisiga o’tishini o’z ichiga oladi. Bu, ayniqsa, eritmadagi moddaning miqdori muvozanatsiz bo’lgan hollarda yaqqol namoyon bo’ladi. Misol uchun, shakar eritmasining bir qismiga tushganda, shakar molekulalari vaqt o’tishi bilan eritmaning boshqa qismlariga tarqaladi.
Qattiq jismlarning diffuziyasi
Qattiq jismlar orasidagi diffuziya odatda sekinroq sodir bo’ladi, chunki qattiq moddalarning molekulyar darajadagi harakati cheklangan. Biroq, bu kristall tuzilishga ega bo’lgan moddalar orasida sodir bo’lishi mumkin. Masalan, ikki xil metalldan tashkil topgan qotishmadagi atomlar vaqt o’tishi bilan bir-biri bilan aralashishi mumkin.
Biologik diffuziya
Tirik organizmlarda moddalar almashinuvi hujayra membranalari orqali sodir bo’ladi. Hujayra membranasi selektiv o’tkazuvchanlikka ega bo’lib, ma’lum moddalarning hujayra ichiga yoki tashqarisiga o’tishiga imkon beradi. U hujayralarga ozuqa moddalarini olish va chiqindilarni chiqarib yuborish kabi asosiy biologik jarayonlarda rol o’ynaydi.
Diffuziya asosiy hodisa bo’lib, u turli muhitlarda kuzatilishi mumkin va ko’plab sohalarda muhim rol o’ynaydi. Fizik va biologik tizimlardagi diffuziyani tushunish ilg’or ilmiy va texnologik dasturlarni ishlab chiqishda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Shu sababli, turli muhitlarda diffuziyaning turli jihatlari bo’yicha tadqiqotlar ilmiy dunyoda tobora kengayib borayotgan sohani tashkil etadi.
