ATACMS (Army Tactical Missile System) — AQSh tomonidan ishlab chiqilgan uzoq masofali va yuqori aniqlikdagi ballistik raketa tizimi. Bu qurol tizimi dushman nishonlarini uzoq masofadan samarali yo‘q qilish uchun mo‘ljallangan va asosan M270 MLRS (Multiple Launch Rocket System) yoki M142 HIMARS (High Mobility Artillery Rocket System) tizimlaridan uchiriladi.

Tarixi

ATACMS tizimi 1986-yilda Lockheed Martin tomonidan ishlab chiqila boshlagan va 1991-yilda Fors ko‘rfazi urushida ilk bor qo‘llanilgan. Mazkur tizim GPS boshqaruv tizimi va uzoq masofadan aniq zarba berish imkoniyati tufayli tezda Qo‘shma Shtatlar armiyasi va NATO davlatlari orasida keng qo‘llanila boshladi.

1991-yilda Fors ko‘rfazi urushida ATACMS tizimi muvaffaqiyatli qo‘llanilib, strategik ob’ektlarni yo‘q qilishda o‘zining samaradorligini isbotladi. Keyinchalik Iroq urushi (2003) va boshqa harbiy operatsiyalarda keng foydalanilgan. So‘nggi yillarda Ukraina-Rossiya mojarosida qo‘llanilishi ham kuzatilmoqda.

Tuzilishi

ATACMS tizimi quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan:

• Boshqaruv tizimi: GPS va INS (inertsiya navigatsiya tizimi) orqali boshqariladi, bu esa raketaga yuqori aniqlikni ta’minlaydi.
• Dvigatel: Qattiq yoqilg‘ili raketa dvigateli yuqori tezlikka erishishni ta’minlaydi.
• Jangovar kallaklar:
  • Kasseta tipidagi kallaklar (bir nechta kichik portlovchi moddalardan iborat).
  • Yakka portlovchi kallaklar.
  • Maxsus modifikatsiyadagi yuqori quvvatli kallaklar.

Texnik xususiyatlari

Modifikatsiyalari

ATACMS tizimining bir nechta versiyalari mavjud:

• M39 (Block I): 165 km masofada kasseta kallak bilan zarba beruvchi dastlabki versiya.
• M39A1 (Block IA): GPS boshqaruv tizimi bilan 300 km masofaga mo‘ljallangan modifikatsiya.
• M48: Yakka portlovchi kallak bilan jihozlangan va strategik nishonlarga mo‘ljallangan.
• M57: So‘nggi texnologiyalar bilan yangilangan, masofasi oshirilgan zamonaviy versiya.

Qo‘llanilishi

ATACMS tizimi keng turdagi jangovar vazifalarni bajarishga qodir. U quyidagi strategik va taktik maqsadlarda qo‘llaniladi:

• Qo‘mondonlik punktlari: Dushman armiyasi boshqaruv markazlarini yo‘q qilish.
• Aerodromlar: Harbiy aviatsiya operatsiyalarini cheklash uchun aerodromlarni zararsizlantirish.
• Havo mudofaa tizimlari: Dushman himoya tizimlarini yo‘q qilish.
• Logistika markazlari: Ta’minot zanjirlarini buzish orqali jangovar imkoniyatlarni cheklash.

ATACMS tizimi Fors ko‘rfazi urushi va Iroq urushi davomida muvaffaqiyatli qo‘llanilgan. Yaqinda Ukraina-Rossiya mojaroida ham bu tizim qo‘llanilib, uning samaradorligi yana bir bor tasdiqlandi.

Afzalliklari

ATACMS tizimi quyidagi afzalliklari tufayli zamonaviy jang maydonlarida ajralib turadi:

• Uzoq masofadan zarba berish: 300 km gacha masofadagi nishonlarni aniq urish imkoniyati.
• Aniqlik: GPS boshqaruv tizimi tufayli aniqlik juda yuqori.
• Harakatchanlik: MLRS va HIMARS kabi mobil platformalarda joylashtirilganligi uni tezkor harakat qilish imkoniyatini beradi.
• Ko‘p maqsadli ishlatish: Har xil kallaklar turli xil nishonlarga mos keladi.

Kelajakdagi rivojlanish

Lockheed Martin kompaniyasi ATACMS tizimini yangilash va takomillashtirish ustida ishlashni davom ettirmoqda. Kelajakdagi rejalarga quyidagilar kiradi:

• Masofani oshirish: 500 km va undan yuqori masofaga yetadigan yangi modifikatsiyalarni ishlab chiqish.
• Aniqlikni yaxshilash: GPS tizimining yangi avlodlari bilan aniqlikni oshirish.
• Energiya samaradorligi: Yangi dvigatel texnologiyalari orqali parvoz samaradorligini oshirish.

Xulosa

ATACMS (Army Tactical Missile System) tizimi zamonaviy urushlar uchun mo‘ljallangan yuqori samarador qurol bo‘lib, uzoq masofali aniq zarbalar orqali jang maydonida ustunlikni ta’minlaydi. Yuqori texnologiyali boshqaruv tizimlari, turli xil kallak variantlari va harakatchanligi tufayli u strategik va taktik vazifalar uchun ideal quroldir. ATACMS tizimi harbiy texnologiyalarning rivojlanishidagi muhim bosqichlardan biri bo‘lib qolmoqda.