Armaniston Respublikasi – Kavkaz tog‘larida joylashgan kichik davlat bo‘lib, boy tarixga, qadimiy madaniy merosga va tabiiy go‘zallikka ega. Mamlakat o‘zining tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan tanilgan. Armaniston Yevrosiyo kesishgan joyda, janubdan Eron, g‘arbdan Turkiya, shimoldan Gruziya va sharqdan Ozarbayjon bilan chegaradosh.
|
Armaniston
Հայաստանի Հանրապետություն
Hayastani Hanrapetutyun |
|
|---|---|
| Shior: Մեկ Ազգ , Մեկ Մշակույթ (Mek Azg, Mek Mshakouyt) (Armoncha: Bir millat, bitta madaniyat) |
|
| Madhiya: Mer Hayrenik (Vatanimiz) |
|
 |
|
| Poytaxt | Yerevan |
| Rasmiy til(lar) | Arman tili |
| Hukumat | Parlamentlik Respublika |
| Vahagn Khachaturyan | |
| Nikol Pashinyan | |
| Mustaqillik | |
| 28-may 1918 | |
| 21-sentabr 1991 | |
| Maydon | |
|
• Butun
|
29,800 km2 (142-oʻrin) |
| Aholi | |
|
• 2002-yilgi roʻyxat
|
2,982,904 (135-oʻrin) |
| • Zichlik | 100/km2 |
| YIM (XQT) | 2005-yil roʻyxati |
|
• Butun
|
AQSh$15,700 mil. (124-oʻrin) |
|
• Jon boshiga
|
AQSh$5,263 |
| Pul birligi | Dram (AMD) |
| Qisqartma | AM |
| Telefon prefiksi | 374 |
| Internet domeni | .am |
Geografiyasi va Aholisi
Armaniston – tog‘li mamlakat bo‘lib, mamlakatning ko‘p qismini Kichik Kavkaz tog‘lari egallaydi. Armaniston iqlimi quruq va kontinental, yozlari issiq va quruq, qishlari esa sovuq. Mamlakatdagi eng mashhur tabiiy joylardan biri – Sevan ko‘li, bu yer Armanistonning eng katta suv havzasi va sayyohlar uchun mashhur joy hisoblanadi.
Armanistonning aholisi asosan armanlardan iborat bo‘lib, mamlakatda boshqa millat vakillari ham yashaydi. Rasmiy til arman tili bo‘lib, u Indo-Yevropa tillar oilasiga kiradi va o‘ziga xos alifbosi bilan yoziladi.
Tarixi
Armaniston dunyodagi eng qadimgi davlatlardan biri hisoblanadi. Bu yurtning tarixi ko‘plab yirik imperiyalar bilan kurash va hamkorlikda shakllangan.
- Qadimgi davr: Eramizdan avvalgi davrda Armaniston Urartu davlatining bir qismi bo‘lgan. Keyinchalik hududda mustaqil arman qirolliklari paydo bo‘lgan.
- Xristianlikni qabul qilish: 301-yilda Armaniston dunyoda birinchi bo‘lib xristian dinini rasmiy davlat dini sifatida qabul qilgan. Bu holat mamlakatning madaniyati va siyosiy identifikatsiyasida muhim o‘rin tutadi.
- O‘rta asrlar: Armaniston Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab joylashganligi sababli muhim savdo markazi hisoblangan. Ammo bu hudud turli imperiyalar, jumladan, Vizantiya, Fors, Arab xalifaligi va Usmoniylar imperiyasi ta’siriga tushib qolgan.
- Rossiya imperiyasi va Sovet davri: XIX asrda Armaniston Rossiya imperiyasining tarkibiga qo‘shildi, 1922-yilda esa Sovet Ittifoqi tarkibiga kirgan. Sovet davrida Armaniston sanoat va qishloq xo‘jaligi jihatdan rivojlanib, madaniy va ilmiy tadqiqotlar markaziga aylangan.
- Armaniston mustaqilligi: 1991-yilda Sovet Ittifoqining parchalanishi bilan Armaniston mustaqil davlatga aylandi. Shu davrda Armaniston va Ozarbayjon o‘rtasida Tog‘li Qorabog‘ hududi ustida mojarolar boshlangan va bu masala hali ham hal etilmagan.
Madaniyati
Armaniston madaniyati boy va xilma-xil bo‘lib, unda milliy an’ana, xristianlik va Sharq madaniyati unsurlari uyg‘unlashgan.
- Til va adabiyot: Arman tili o‘ziga xos alifboga ega va milodiy V asrda Mesrop Mashtots tomonidan yaratilgan. Armaniston adabiyoti qadimiy she’riyat va nasr asarlari bilan boy bo‘lib, mashhur arman yozuvchilari Hovhannes Tumanyan va Paruyr Sevak xalq o‘rtasida katta hurmatga ega.
- Arxitektura: Armaniston o‘zining qadimgi cherkovlari va monastirlari bilan mashhur. Ularning eng mashhurlari Echmiadzin (xristian dunyosidagi eng qadimiy cherkovlardan biri), Geghard va Tatev monastiri hisoblanadi.
- Oshxona: Armaniston oshxonasi go‘sht, sabzavotlar va turli xil ziravorlarga boy. Eng mashhur taomlardan biri – dolma (tok bargiga o‘ralgan go‘sht va guruch), horovats (armancha kabob), va shuningdek, arman noni – lavash.
- Bayramlar va an’ana: Armanistonda xristian dini bayramlari, ayniqsa, Pasxa va Rojdestvo, katta tantana bilan nishonlanadi. Shuningdek, Vardavar kabi milliy bayramlar ham mavjud bo‘lib, bu bayramda aholi bir-biriga suv sepadi.
Iqtisodiyoti
Armaniston iqtisodiyoti tog‘-kon sanoati, qishloq xo‘jaligi va xizmat ko‘rsatish sohasi orqali rivojlanmoqda. Mamlakatda mis, molibden, oltin va boshqa minerallar qazib olinadi. Armaniston qishloq xo‘jaligida tok, meva va sabzavot yetishtirish bilan shug‘ullanadi. Yaqinda Armanistonda IT sektori va startaplar rivojlanmoqda, ayniqsa, Yerevan bu sohada muhim markazga aylangan.
Turizm Armaniston iqtisodiyotining yana bir muhim sohasi bo‘lib, xorijiy sayyohlarni o‘ziga jalb qilmoqda. Sayyohlar orasida qadimiy cherkovlar, monastirlar, Sevan ko‘li va boshqa tarixiy yodgorliklar mashhurdir.
Hozirgi Siyosiy Vaziyat
Armaniston siyosiy jihatdan murakkab vaziyatda. Tog‘li Qorabog‘ masalasi mamlakat uchun eng muhim tashqi siyosiy masala hisoblanadi. Bu hudud ustida Ozarbayjon bilan olib borilayotgan muzokaralar va qurolli mojarolar mamlakatda siyosiy beqarorlikni kuchaytirgan.
Armaniston va Turkiya o‘rtasidagi diplomatik aloqalar ham murakkab. 1915-yilda Usmoniylar imperiyasi davrida sodir bo‘lgan voqealar natijasida ko‘plab armanlar halok bo‘lgan va bu tarixiy voqea hozirgi kungacha ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlarga ta’sir ko‘rsatmoqda. Armaniston ushbu voqeani «arman genotsidi» deb tan olgan, lekin Turkiya bunga qarshi chiqib kelmoqda.
Xulosa
Armaniston o‘zining uzoq va boy tarixiga ega, madaniy meros va an’analarini qadrlaydigan davlat. Qadimiy san’ati, me’moriy yodgorliklari va xristianlikka oid meroslari mamlakatni ajratib turadi. Armaniston xalqaro munosabatlarda tinchlik va barqarorlikni qo‘llab-quvvatlaydi, lekin mintaqaviy nizolar uning siyosiy va iqtisodiy rivojlanishiga to‘sqinlik qilmoqda. Armaniston xalqi o‘z mustaqilligini mustahkamlash va iqtisodiy rivojlanish sari intilmoqda.