Bugungi kunda energiya manbalariga bo’lgan ehtiyoj kundan-kunga ortib bormoqda. Qazib olinadigan yoqilg‘ilarning kamayishi va ularning atrof-muhitga ta’siri muqobil energiya manbalarini kashf etish va rivojlantirishni taqozo etdi. Shu nuqtai nazardan, xemosintez(kimyosintez) yangi energiya manbai va biologik tizimlardan ilhomlangan ekotizim regulyatori sifatida potentsialni taklif qiluvchi qiziqarli mavzudir.
Fotosintezdan farqli o’laroq, xemosintez yorug’lik energiyasi o’rniga kimyoviy energiyadan foydalangan holda organik birikmalar sintezini ta’minlaydigan jarayondir. Bu jarayonda ba’zi maxsus bakteriyalar va arxeya kislorodsiz turli xil kimyoviy birikmalar yordamida energiya ishlab chiqarishi mumkin.
Xemosintez dengiz tubida yoki er ostidagi gidrotermik teshiklar atrofida sodir bo’lishi mumkin. Ushbu bakalardan chiqadigan minerallarga boy issiq suv, tarkibidagi oltingugurt birikmalari tufayli bu mikroorganizmlarning metabolizmini oziqlantirishi mumkin. Bakalardagi yuqori bosim va harorat sharoitlariga qaramay, bu mavjudotlar tirik qoladilar va shu muhitga moslashish orqali energiya oladilar. Xemosintezning eng yorqin misollaridan biri vodorod sulfidi va karbonat angidrid yordamida metan ishlab chiqaradigan metanogen arxedir. Bu jarayon metan gazining chiqishi va atrofdagi ekotizimlarga ta’sir qiluvchi muhim omil bo’lishi mumkin.
CO2 + 4H2 → CH4 + 2H2O
Xemosintezning energiya salohiyati yangi energiya manbasini ta’minlash bilan cheklanmaydi. Shu bilan birga, bu jarayon ekotizimlarga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin. Masalan, vodorod sulfidi va metan ishlab chiqarish atrofdagi oziq-ovqat zanjiri va mikrobial jamoalarning tuzilishiga ta’sir qilishi mumkin. Bu o’sha hududdagi boshqa organizmlarning yashashi va xilma-xilligiga bog’liq bo’lgan ekotizim ta’sirini yaratadi. Xemosintez bioxilma-xillik va ekotizim funktsiyalariga chuqur ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Ushbu yangi kashf etilgan energiya manbai kelajakda energiya ishlab chiqarish va barqarorlikda muhim rol o’ynashi mumkin. Xemosintez tadqiqotlari tobora rivojlanib bormoqda, bu jarayonni tushunish va optimallashtirish bo’yicha ishlar olib borilmoqda. Xususan, ushbu jarayonni sanoat dasturlariga qanday kiritish va elektr energiyasini ishlab chiqarishda foydalanish bo’yicha keyingi tadqiqotlar talab etiladi.
Xulosa qilib aytganda, kimyosintez energiya resurslariga bo’lgan ehtiyoj va barqarorlik nuqtai nazaridan istiqbollidir. Bu jarayon ekotizimlarga ta’sir ko’rsatadi, shuningdek, tabiatdan ilhomlanib yangi energiya manbalarini yaratadi. Kelajakda olib borilgan izlanishlar va texnologik yutuqlar bilan kimyosintezdan olinadigan energiyaning salohiyati oshadi va uni bu sohada qo’llash keng tarqaladi. Bu energiya ehtiyojlarini qondirishning yangi usullarini taklif qiladi va tabiiy ekotizimlarni himoya qilishga hissa qo’shadi.
