Buqoq — qalqonsimon bezning odatdagidan kattaroq bo’lgan holati. Qalqonsimon bez — bo’yinning old qismida joylashgan va organizmdagi metabolizmni tartibga soluvchi bez. Qalqonsimon bez tiroksin (T4) va triyodtironin(T3) deb nomlanuvchi ikkita gormon ishlab chiqaradi. Bu gormonlar organizmning energiya sarfi, o’sishi va rivojlanishi, nerv tizimining ishlashiga ta’sir qiladi.

Buqoq qalqonsimon bezning etarli darajada gormoni ishlab chiqarmasligi (gipotiroidizm) yoki juda ko’p ishlab chiqarishi (gipertiroidizm) natijasida paydo bo’lishi mumkin. Qalqonsimon bezning normal ishlashiga qaramay, kattalashishiga olib keladigan ba’zi holatlar ham mavjud. Bunday holatlarga qalqonsimon bezdagi tugunlar deb ataladigan kichik massalar, yallig’lanish (tiroidit), homiladorlik yoki menopauza kiradi.

Buqoqning belgilari qanday?

Buqoqning belgilari qalqonsimon bezning kattaligiga, uning sababiga va qalqonsimon gormonlar darajasiga qarab farq qilishi mumkin. Ba’zi odamlarda hech qanday alomatlar bo’lmasa-da, ba’zilarida quyidagi alomatlar paydo bo’lishi mumkin:

• Tomoqdagi to’liqlik yoki siqilish hissi
• Yutish yoki nafas olishda qiyinchilik
• Hiqildoq
• Yo’tal
• Bo’yinning shishishi
• Bo’yindagi og’riq yoki sezgirlik
• Yurak tez urishi
• Asabiylashish
• Terlash
• Vazn yo’qotish yoki kilogramm ortishi
• Soch to’kilishi
• Terining quruqligi
• Ich qotishi yoki diareya
• Uyqu buzilishi

Buqoqning sabablari nima?

Buqoqning eng keng tarqalgan sababi yod tanqisligidir. Yod qalqonsimon bez gormonlarini ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan mineraldir. Buqoq ko’proq yod tanqisligi bo’lgan hududlarda yashovchi odamlarda uchraydi. Bu xavfni yodlangan tuzdan foydalanish yoki yodlangan ovqatlarni iste’mol qilish orqali kamaytirish mumkin.

Buqoqning boshqa sabablari quyidagilardan iborat:

Autoimmun kasalliklar: Bu kasalliklarda tananing immunitet tizimi o’z to’qimalariga hujum qiladi va qalqonsimon bezga zarar etkazadi. Masalan, Hashimoto tiroiditi (gipotiroidizmni keltirib chiqaradigan) yoki Graves kasalligi (gipertiroidizmni keltirib chiqaradi).

Qalqonsimon tugunlar: Bu qalqonsimon bezda hosil bo’lgan yaxshi yoki yomon xulqli massalar. Tugunlar bitta yoki ko’p bo’lishi mumkin va qalqonsimon gormonlar ishlab chiqarishni ko’paytirishi yoki kamaytirishi mumkin.

Tiroidit: qalqonsimon bezning yallig’lanishi. Virusli infeksiyalar, autoimmun kasalliklar yoki dorilar tiroiditga olib kelishi mumkin. Tiroidit vaqtinchalik yoki doimiy bo’lishi mumkin va gipotiroidizm yoki gipertiroidizmga olib kelishi mumkin.

Homiladorlik: Homiladorlik davrida ayol tanasida inson xorionik gonadotropini (hCG) deb ataladigan gormon ajralib chiqadi. Ushbu gormon qalqonsimon bezni rag’batlantirishi mumkin, bu uning kattalashishiga va ortiqcha tiroid gormoni ishlab chiqarishiga olib keladi. Bu holat odatda tug’ilgandan keyin yo’qoladi.

Menopauza: Menopauza davrida ayollar organizmida estrogen gormoni darajasi pasayadi. Ushbu gormon qalqonsimon gormonlar ishlab chiqarishga ta’sir qiladi. Estrogen darajasidagi o’zgarishlar qalqonsimon bezning kattalashishiga yoki tugunlarning shakllanishiga olib kelishi mumkin.

Buqoq qanday tashxis qilinadi?

Buqoq tashxisini qo’yish uchun shifokoringiz bo’yin sohasini tekshiradi va qalqonsimon bezning hajmi va shaklini va tugunlar mavjudligini baholaydi. Shuningdek, u qalqonsimon gormonlar darajasini o’lchash uchun qon testlarini buyurishi mumkin. Qalqonsimon bez gormoni darajasi normal bo’lsa ham, qalqonsimon bezni ogohlantiruvchi gormon (TSH) darajasi yuqori bo’lsa, bu gipotiroidizmni ko’rsatishi mumkin.

Sizning shifokoringiz, shuningdek, qalqonsimon bezning tuzilishi va funktsiyasini batafsilroq o’rganish uchun ba’zi ko’rish testlarini o’tkazishi mumkin. Ushbu testlarga quyidagilar kiradi:

• Ultrasonografiya: Bu qalqonsimon bezning o’lchami, shakli va tugunlarining mavjudligini ko’rsatadigan tasvirlash usuli. U tugunlarning yaxshi yoki yomon xulqli ekanligini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.
• Radioaktiv yod skanerlash: Bu qalqonsimon bezning yod so’rilishini o’lchaydigan test. Qalqonsimon bez odatdagidan ko’proq yod olsa, bu gipertiroidizmga olib keladi; Agar u odatdagidan kamroq qabul qilsa, bu gipotiroidizmni ko’rsatadi.
• Biopsiya: qalqonsimon bez yoki tugunlardan yupqa igna bilan to’qima namunasi olinadi va mikroskop ostida tekshiriladi. U tugunlarning saraton ekanligini aniqlash uchun ishlatiladi.

Buqoqni davolash usullari qanday?

Buqoqni davolash uning sababi, hajmi va belgilariga qarab farqlanadi. Ba’zi hollarda davolanish shart emas va faqat muntazam monitoring qilish kifoya. Ba’zi hollarda quyidagi davolash usullari qo’llanilishi mumkin:

Dori-darmonlar bilan davolash: gipotiroidizm bo’lsa, etishmayotgan qalqonsimon gormonni almashtirish uchun sintetik tiroksin preparati beriladi. Gipertiroidizm bo’lsa, tiroid gormonlarini ishlab chiqarishni kamaytirish uchun antitiroid dorilar qo’llaniladi. Semptomlarni engillashtirish uchun beta-bloker preparatlari ham berilishi mumkin.

Radioaktiv yod bilan davolash: Gipertiroidizmda og’iz orqali qabul qilingan radioaktiv yod qalqonsimon bezga etib, haddan tashqari faol hujayralarni yo’q qiladigan davolash usuli hisoblanadi. Ushbu davolanishdan keyin gipotiroidizm rivojlanishi mumkin va umrbod dori-darmonlar talab qilinishi mumkin.

Jarrohlik bilan davolash: Bu qalqonsimon bezni to’liq yoki qisman olib tashlash operatsiyasi. Katta buqoq, dori-darmonlar davolashga yordam bermaydigan holatlar uchunjarrohlik qo’laniladi. Jarrohlikdan keyin gipotiroidizm rivojlanishi mumkin va umrbod dori-darmonlar talab qilinishi mumkin.

Buqoqni qanday oldini olish mumkin

Buqoqning oldini olishning eng muhim omili yodni etarli darajada iste’mol qilishdir. Yodlangan tuzdan foydalanish yoki yodlangan ovqatlarni iste’mol qilish buqoq xavfini kamaytirishi mumkin. Qalqonsimon bez bilan bog’liq muammolar mavjud bo’lganda, shifokor bilan maslahatlashish va muntazam tekshiruvdan o’tish ham muhimdir.