Yuzda dog‘larning paydo bo‘lishi turli sabablar bilan bog‘liq bo‘lib, bular teri hujayralari va pigmentatsiya jarayonidagi o‘zgarishlardan tortib, turli kasalliklar yoki tashqi omillargacha yetib borishi mumkin. Quyida yuzda dog‘lar paydo bo‘lishining eng keng tarqalgan sabablari keltirilgan:
1. Giperpigmentatsiya
Giperpigmentatsiya – bu melanin pigmenti ortiqcha ishlab chiqarilishi natijasida yuzda qora yoki to‘q jigarrang dog‘lar paydo bo‘lishidir. Melanin – terining, sochlarning va ko‘zlarning tabiiy rangini belgilovchi pigmentdir. Giperpigmentatsiyaga sabab bo‘ladigan omillar:
- Quyosh nuri: Ultrabinafsha (UV) nurlanishga uzoq vaqt ta’sir qilish melaninni ko‘proq ishlab chiqarilishiga sabab bo‘ladi. Bu jarayon natijasida quyosh dog‘lari (solar lentigo) yoki to‘q jigarrang nuqtalar paydo bo‘ladi.
- Gormonal o‘zgarishlar: Ayollarda homiladorlik, menopauza yoki tug‘ilishga qarshi vositalar kabi holatlar gormonal o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Bunday holatlarda yuzda gormonal dog‘lar (melazma yoki xloazma) hosil bo‘lishi mumkin.
- Yosh bilan bog‘liq o‘zgarishlar: Yoshi kattaroq insonlarda «qarilik dog‘lari» paydo bo‘lishi mumkin. Bu, ayniqsa, uzoq vaqt quyosh nurlari ta’sirida bo‘lgan joylarda kuzatiladi.
2. Aknedan keyingi dog‘lar
Aknedan keyin yuz terisida dog‘lar paydo bo‘lishi ko‘p uchraydi. Bunga postinflamator giperpigmentatsiya deyiladi. Akne va boshqa yallig‘lanish jarayonlari o‘tgan joylarda teri qorayadi yoki qizaradi, bu joylar asta-sekin tusini o‘zgartiradi, lekin uzoq vaqt davomida saqlanib turishi mumkin.
3. Gormonal o‘zgarishlar
Gormonal nomutanosiblik, masalan, homiladorlik yoki menopauza davrida yuzda dog‘lar paydo bo‘lishi mumkin. Bu melazma deb ataladi va odatda yonoqlar, peshona va iyak kabi joylarda jigarrang dog‘lar sifatida namoyon bo‘ladi. Gormonlar darajasidagi o‘zgarishlar terining melanin ishlab chiqarishini oshiradi.
4. Teri kasalliklari
Turli teri kasalliklari ham yuzda dog‘lar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin:
- Psoriaz va ekzema: Ushbu kasalliklar yallig‘lanish jarayonlarini keltirib chiqaradi va terining rangi o‘zgarishiga olib keladi. Yuzda qizil yoki to‘q rangli dog‘lar paydo bo‘lishi mumkin.
- Vitiligo: Bu kasallik teridagi pigmentatsiyani yo‘qotish bilan tavsiflanadi. Natijada terida oq dog‘lar paydo bo‘ladi.
5. To‘g‘ri parvarish qilmaslik
Noto‘g‘ri teri parvarishi yuzda dog‘lar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin. Quyoshdan himoyalovchi kremlarni ishlatmaslik yoki noto‘g‘ri kosmetika vositalarini qo‘llash terini zararlaydi va natijada dog‘lar yuzaga keladi.
6. Tashqi omillar
- Quyosh nuri: Quyosh nurlari melanin ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi, bu esa pigmentatsiyaga olib keladi. UV nurlanish natijasida yuzda qora yoki to‘q jigarrang dog‘lar paydo bo‘ladi.
- Atrof-muhit ifloslanishi: Atrof-muhitdagi ifloslantiruvchi moddalar teriga zarar yetkazib, uning himoya qobiliyatini kamaytiradi va dog‘lar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
- Kimyoviy moddalar: Noto‘g‘ri kosmetik mahsulotlar, hususan, agressiv kimyoviy moddalarga boy vositalar teri pigmentatsiyasiga ta’sir qiladi.
7. Genetik moyillik
Ba’zida yuzdagi dog‘lar genetik moyillik tufayli paydo bo‘ladi. Agar ota-onalarda pigmentatsiya bilan bog‘liq muammolar bo‘lsa, bu ularning farzandlariga ham o‘tishi mumkin.
8. Dorilar yon ta’siri
Ba’zi dori vositalarining qo‘shimcha ta’sirlari sifatida yuzda dog‘lar paydo bo‘lishi mumkin. Masalan, antibiotiklar, tug‘ilishni nazorat qilish vositalari yoki ba’zi dorilar quyoshga sezuvchanlikni oshirishi va terining qorayishiga olib kelishi mumkin.
Dog‘larni oldini olish va davolash
- Quyoshdan himoyalanish: SPF (quyoshdan himoyalovchi faktor) yuqori bo‘lgan kremlardan foydalanish dog‘larning oldini olishda juda muhim. Quyosh nurlari ta’sirida pigmentatsiya kuchayadi, shuning uchun quyoshga chiqishdan oldin himoya choralarini ko‘rish kerak.
- Vitaminlar va antioksidantlar: C vitamini va boshqa antioksidantlarga boy kosmetik mahsulotlar terini tiklashga yordam beradi va pigmentatsiyani kamaytiradi.
- Tibbiy davolash: Melazma va boshqa giperpigmentatsiya holatlarini davolash uchun dermatologlar kimyoviy pilings, lazer terapiyasi yoki retinoidlarni tavsiya qilishi mumkin.
Xulosa
Yuzda dog‘lar turli sabablar tufayli paydo bo‘lishi mumkin, ular orasida quyosh nurlari, gormonlar, genetika va yallig‘lanish jarayonlari mavjud. Bunday dog‘larni oldini olish uchun terini to‘g‘ri parvarish qilish va quyoshdan himoyalanish muhimdir. Terida dog‘lar paydo bo‘lganda, dermatolog bilan maslahatlashish tavsiya etiladi.
