Kognitiv psixologiya — psixologiyaning inson ongi va psixik jarayonlari faoliyatini o’rganadigan bo’limi. Ushbu intizom odamlarning qanday fikrlashi, ma’lumotni qayta ishlash, muammolarni hal qilish, diqqatni to’g’rilash va ma’lumotni eslab qolishini tushunishga qaratilgan. Kognitiv psixologiya aqliy jarayonlarni ilmiy usullar bilan tadqiq qilish orqali odamlarning aqliy faoliyatini ma’no qiladi. Ushbu maqolada biz kognitiv psixologiya sohasini yoritamiz va aqliy jarayonlarni tushunishga e’tibor qaratamiz.
Diqqat va idrok
Kognitiv psixologiya diqqat va idrok jarayonlarini tekshirishdan boshlanadi. Diqqat ma’lumotni tanlash, diqqatni jamlash va qayta ishlashni o’z ichiga oladi. Odamlar o’z e’tiborini ma’lum stimullarga qaratganda, ular boshqa ogohlantirishlarni filtrlaydilar. Idrok — bu muhitdagi qo’zg’atuvchilarni idrok etish va izohlash jarayoni. Sezish hissiy ma’lumotni miyaning qayta ishlash sohasida talqin qilish va mazmunli bo’lishiga imkon beradi. Kognitiv psixologiya odamlarning diqqat va idrok jarayonlarini o’rganish orqali ma’lumotni qanday qayta ishlashlarini tushunishga intiladi.
Xotira va o‘rganish
Kognitiv psixologiya xotira va o’rganish jarayonlarini o’rganadi. Xotira — bu ma’lumotlarni saqlash va eslab qolish jarayoni. Odamlar o’tmishdagi tajribalarini eslab, yangi ma’lumotlarni tushunadilar va o’rganadilar. Kognitiv psixologiya xotira jarayonlari va xotira tizimlarini o’rganish orqali ma’lumot qanday kodlangan, saqlanishi va olinishini tushunishga qaratilgan. O’rganish — bu bilimlarni egallash va xatti-harakatlardagi o’zgarishlarni amalga oshirish jarayoni. Kognitiv psixologiya odamlar o’rganish jarayonlarini tekshirish orqali ma’lumotni qanday olishlari, ma’noga ega bo’lishlari va eslab qolishlarini tushunishga harakat qiladi.
Fikrlash va muammolarni hal qilish
Kognitiv psixologiya fikrlash va muammolarni hal qilish jarayonlarini o’rganadi. Fikrlash — bu qayta ishlash, tahlil qilish, sintez qilish va xulosalar chiqarish jarayoni. Odamlar fikrlash jarayoni orqali tushunchalarni tushunadilar, munosabatlar o’rnatadilar va qarorlar qabul qiladilar. Muammoni hal qilish — bu ma’lumotlardan foydalanish va duch kelgan qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun yangi yechimlarni topish jarayoni. Kognitiv psixologiya odamlarning muammolarni qanday tahlil qilishini, hal qilish strategiyasini ishlab chiqishni va fikrlash va muammolarni hal qilish jarayonlarini tekshirish orqali natijalarni baholashini tushunishga intiladi.
Til va muloqot
Kognitiv psixologiya til va muloqot jarayonlarini ham o‘rganadi. Til fikrlarni ifodalash va tushunish uchun ramziy tizimdir. Odamlar til orqali fikr bildiradilar, axborot almashadilar va muloqot qiladilar. Kognitiv psixologiya tilning qanday tushunilishi, ishlab chiqarilishi va qayta ishlanishi va tildan foydalanish aqliy jarayonlarga qanday ta’sir qilishini o’rganadi. Muloqot esa tildan tashqari, og‘zaki bo‘lmagan muloqot, tana tili, vizual belgilar kabi boshqa aloqa vositalarini ham o‘z ichiga oladi. Kognitiv psixologiya odamlarning qanday tushunilishini tushunishga, muloqot qilish ko’nikmalarini yaxshilashga va aloqa jarayonlarini o’rganish orqali muloqotdagi xatolarga harakat qiladi.
Xulosa
Kognitiv psixologiya inson ongining ishlashini tushunish uchun muhim intizomdir. Aqliy jarayonlarni anglash bizga odamlarning qanday e’tibor berishini, idrok etishini, eslashini, fikrlashini va muloqot qilishini tushunishga imkon beradi. Kognitiv psixologiya tadqiqotlari odamlarning ma’lumotni qayta ishlash, o’rganish, fikrlash, muammolarni hal qilish va til orqali muloqot qilish usullarini tavsiflaydi. Ushbu ma’lumotlar ta’lim, biznes, sog’liqni saqlash, aloqa va boshqa ko’plab sohalarda qo’llanilishi mumkin. Kognitiv psixologiya inson ongini tushunish va aqliy jarayonlarni takomillashtirishda muhim rol o’ynaydi.
