Zangiota maqbarasi Oʻzbekistonning Toshkent viloyatida joylashgan bo‘lib, diniy va tarixiy ahamiyatga ega boʻlgan muqaddas qadamjolardan biridir. Bu maqbara xalq orasida “Zangiota” nomi bilan mashhur bo‘lgan Shayx Xovandi Tohur Zangiota xotirasiga bag‘ishlab qurilgan. Zangiota maqbarasi nafaqat o‘zining diniy qadriyatlari, balki me’moriy jihatdan ham diqqatga sazovor joy hisoblanadi. Bu maqbara mamlakatning ko‘plab burchaklaridan ziyoratchilarni jalb qilib kelmoqda.
Tarix va afsonalar
Zangiota haqida ko‘plab tarixiy va afsonaviy hikoyalar mavjud. Asl ism-sharifi Shayx Xovandi Tohur bo‘lgan bu zodagon diniy va tasavvufiy faoliyati bilan xalq orasida ulkan hurmat qozongan. Manbalarga ko‘ra, Zangiota XIII–XIV asrlarda yashagan va uning otasi Muhammad ibn Ali ham diniy ilm bilan shug‘ullangan. Shayx Xovandi Tohur esa Toshkentda diniy ta’lim olgan va hayotini xalqni ilohiy yo‘lga chorlash, tasavvuf falsafasini yoyish va odamlarga sabr-toqat, mehr-oqibatni o‘rgatishga bag‘ishlagan. “Zangiota” nomi esa “qora yuzli ota” degan ma’noni anglatuvchi arabcha so‘zdan kelib chiqqan bo‘lib, uning tashqi qiyofasi va fe’l-atvori bilan bog‘liq ekanligi ta’kidlanadi.
Zangiota maqbarasining qurilishi va me’moriyati
Maqbara XIV asrda Amir Temur tomonidan barpo etilgan va keyinchalik ham bir necha marta ta’mirlangan. Maqbara majmuasi Toshkent shahrining janubiy hududida, hozirgi Zangiota tumanida joylashgan. Bu yodgorlik Amir Temur davrida an’anaviy sharqona me’morchilik asosida, go‘zal naqqoshlik va ganch o‘ymakorlik san’atiga e’tibor qaratilib barpo etilgan.
Maqbara majmuasi bir nechta binolardan iborat bo‘lib, bu yerda masjid, madrasalar va boshqa ziyoratchilar uchun zaruriy joylar ham mavjud. Maqbara fasadi nafis geometrik naqshlar va arabiy yozuvlar bilan bezatilgan. Binoning tepasida moviy koshinli gumbaz mavjud bo‘lib, bu joyni O‘rta Osiyodagi ko‘plab maqbaralar bilan qiyoslash mumkin. Me’moriy jihatdan bu maqbara Samarqand, Shahrisabz kabi shaharlarda qurilgan boshqa tarixiy yodgorliklarga o‘xshab ketadi, ammo o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Zangiota majmuasining asosiy qismlari
Zangiota maqbarasi quyidagi asosiy qismlardan iborat:
Maqbara – bu majmuaning asosiy qismi bo‘lib, Shayx Xovandi Tohurning mozori joylashgan. Maqbara ichida o‘ziga xos bir sokinlik va muqaddas hislar hukmron. Ko‘p ziyoratchilar bu yerga kelib, o‘z niyatlarini bildirib, duo qilishadi.
Masjid va madrasa – maqbara yonida qurilgan masjid va madrasa majmuaga yanada o‘zgacha ruh bag‘ishlaydi. Masjidning ichki qismi va devorlari qadimiy naqshlar bilan bezatilgan bo‘lib, u yerda namoz o‘qish uchun maxsus joylar ajratilgan. Madrasa esa bu yerdagi diniy bilimlarni o‘rgatish, yoshlarni tarbiyalash maqsadida tashkil etilgan.
Ziyoratchilar uchun boshqa joylar – majmuada mehmonlar va ziyoratchilar uchun turli qulayliklar yaratilgan. Ziyoratchilar uchun masjid yonida turli yodgorlik do‘konlari, muqaddas kitoblar va ziyoratchilarga kerakli boshqa narsalarni sotib olish imkoniyati mavjud.
Zangiota maqbarasining diniy va ma’naviy ahamiyati
Zangiota maqbarasi diniy nuqtayi nazardan muhim qadamjo bo‘lib, O‘zbekistonda yashovchi musulmonlar uchun qadrli maskan hisoblanadi. Xalq orasida Zangiota haqida ko‘plab hikoyalar mavjud bo‘lib, ular orqali u insonparvar, mehribon va muruvvatli inson sifatida tilga olinadi. Ko‘plab ziyoratchilar Zangiotaga kelib, o‘z duolarini qiladi va qalblarida muqaddas hislar bilan ketishadi. Odatda bu joyda insonlar xayrli niyatlar bilan duo qilishadi va ruhiy poklanish hissini boshdan kechirishadi.
Zangiota maqbarasining zamonaviy ta’mirlash ishlari
O‘zbekistonda mustaqillik yillarida madaniy meros va diniy yodgorliklarga bo‘lgan e’tibor oshdi. Shu jumladan, Zangiota maqbarasi ham davlat tomonidan ta’mirlanib, zamonaviy infratuzilma bilan boyitildi. Maqbara atrofidagi hudud obodonlashtirildi, ziyoratchilar uchun qo‘shimcha qulayliklar yaratildi. Shu bilan birga, bu yerga ko‘plab xorijiy va mahalliy turistlar jalb etilmoqda, bu esa Zangiota maqbarasining tarixiy va madaniy qadriyatlarini xalqaro maydonda tanitishga xizmat qilmoqda.
Xulosa
Zangiota maqbarasi O‘zbekiston xalqining madaniy va diniy merosining bir qismi bo‘lib, ko‘plab asrlar davomida saqlanib kelmoqda. U yerga tashrif buyurish nafaqat O‘zbekistondagi ziyoratchilar uchun, balki boshqa davlatlardan kelgan sayyohlar uchun ham qiziqish uyg‘otmoqda. Bu maqbara orqali o‘tmish avlodlarimizning diniy e’tiqodlari, ma’naviyati va qadriyatlari haqida ko‘plab ma’lumot olish mumkin. Shayx Xovandi Tohurning xotirasiga bag‘ishlangan bu muqaddas maskan ziyoratchilar qalbiga orom beradi va ularga ruhiy poklanish imkonini taqdim etadi.
Bu maqbara nafaqat O‘zbekiston, balki Markaziy Osiyo musulmonlari uchun ham aziz bo‘lib, uning qadimiylik va zamonaviylikni uyg‘unlashtirib kelayotgani e’tiborga loyiqdir.