Kamoliddin Behzod – 15-asr oxiri va 16-asr boshlarida yashagan, Markaziy Osiyo miniatyura sanʼatining eng yorqin vakillaridan biri hisoblangan ulugʻ sanʼatkor, rassom va kitob bezagi ustasi. Uning nafis va mukammal ishlangan asarlari Sharq miniatyura sanʼati tarixida o’chmas iz qoldirgan. Kamoliddin Behzod sanʼatida an’analarning davomiyligi, nozik tafsilotlar va murakkab kompozitsiyalar oʻz ifodasini topgan. Oʻzining yuksak sanʼatkorlik mahorati bilan u Samarqand va Hirot maktablarining yetakchi rassomlariga ilhom manbai boʻlgan.

Kamoliddin Behzod
Behzod tasvirlangan miniaytura
Tavalludi	1450-yil Hirot
Vafoti	1535-yil Tabriz
Millati	fors
Sohasi	miniatyura
Mashhur suratlari	Hamsa (miniatyura) Zafarnoma (miniatyura) Mantiq ut-tayr (miniatyura) Boʻston (miniatyura)

Kamoliddin Behzodning hayoti

Kamoliddin Behzodning aniq tugʻilgan sanasi va joyi maʼlum emas, biroq koʻpchilik tarixchilar uning 1455-1460 yillar oraligʻida Samarqandda tugʻilganini taxmin qilishadi. Yoshligidan ilm-maʼrifat va sanʼatga qiziqqan Behzod Hirotda yashab, oʻsha davrning buyuk sanʼat homiylaridan biri, Temuriy hukmdori Husayn Boyqaro homiyligida tarbiya olgan. Uning oʻqituvchisi va ustozlaridan biri boʻlgan mashhur Nizomiddin Ali oʻz davrining ilgʻor va yuksak mahoratli ustalaridan edi. Behzod, ustozining taʼsirida miniatyura sanʼatini mukammal oʻzlashtirib, sanʼatning eng yuqori choʻqqilariga yetdi.

Kamoliddin Behzodning ijodi

Kamoliddin Behzodning ijodiy faoliyati 15-asr oxiri va 16-asr boshlariga toʻgʻri keladi. Bu davrda Hirot shahri ilm va sanʼat markazlaridan biriga aylangan edi. Behzodning asarlari oʻz davri sanʼatining yuksak namunasi hisoblanib, miniatyura sanʼatining eng nozik tomonlarini oʻzida mujassam etadi. Uning ishlari orqali inson va tabiat obrazlari oʻziga xos rang-baranglik va nafislik bilan ifodalangan.

Behzod ijodida odamlar, shoh va jang sahnalari, diniy va afsonaviy obrazlar katta o‘rin egallaydi. Uning miniatyuralari nozik ishlangan detallari, murakkab kompozitsiyalari, yuksak ranglar uygʻunligi va shakl tuzilishi bilan ajralib turadi. Sanʼatkorning asarlari orasida Navoiy va boshqa buyuk mutafakkirlarning kitoblari uchun bezatilgan miniatyuralar mashhurdir. Ularda asar qahramonlari va voqealari oʻta noziklik va tafsilotlar bilan tasvirlangan.

Behzodning miniatyuralaridagi har bir detal – mayda gullar, barglar, kiyimning burmalari va odamlarning yuz ifodalari juda katta eʼtibor bilan ishlangan. Masalan, u yaratgan «Xusrav va Shirin» va «Layli va Majnun» kabi ishlar o’sha davr adabiyoti va madaniyatini tasvirlashda katta ahamiyatga ega. Ushbu asarlar ichida sanʼat va adabiyotning uygʻunlashuvi ko‘rinadi.

Kamoliddin Behzodning uslubi va taʼsiri

Kamoliddin Behzodning sanʼat uslubi oʻziga xos murakkab kompozitsiyalar, ranglar uygʻunligi va aniq tasviriy detallar bilan ajralib turadi. U oʻziga xos uslubda inson kechinmalarini ifoda eta oldi va murakkab tafsilotlarni o‘z ichiga olgan miniatyuralarni yaratdi. Behzodning asarlari koʻp jihatdan oʻz davrining boshqa rassomlariga taʼsir koʻrsatdi, shuningdek, u oʻz maktabini yaratib, koʻplab shogirdlar yetishtirdi.

Behzodning asarlari koʻpincha koʻp qatlamli kompozitsiyalar bilan ajralib turadi. U odatda markazda asosiy qahramonlarni joylashtirar, atrofidagi tabiat manzaralari va qoʻshimcha obrazlar orqali esa voqeaning toʻliq mazmunini ochib berardi. Bu esa tasviriy sanʼatda oʻta chuqur va aniq koʻrinishni yaratardi. Behzod oʻz asarlarida maxsus simmetriya va chizgilar orqali muvozanatli kompozitsiyalar yaratishga erishgan.

Kamoliddin Behzod va adabiy asarlar

Kamoliddin Behzod koʻplab adabiy asarlarga illyustratsiyalar yaratgan. Husayn Boyqaro va Alisher Navoiy singari hukmdor va shoirlar bilan yaqin munosabatda boʻlib, ularning asarlarini bejirim qilib bezagan. Ayniqsa, Navoiy asarlarining miniatyuralarida Behzodning sanʼatkorlik mahorati yuqori darajada namoyon boʻlgan. «Xamsa» dostonining betlari uchun yaratgan bezaklari Behzodning yetuk rassom ekanligini ko’rsatadi.

Shuningdek, u «Shahnamayi Chingiziy» va boshqa koʻplab tarixiy va afsonaviy mavzulardagi qoʻlyozmalar uchun miniatyuralar chizgan. Uning bu ishlaridagi nafislik va tafsilotlarga boʻlgan eʼtibor, ranglar uygʻunligi va simmetrik kompozitsiyalar sanʼat ixlosmandlari va tarixchilarini lol qoldiradi.

Kamoliddin Behzodning ijodiy merosi va taʼsiri

Kamoliddin Behzod oʻz davrining yuksak sanʼat namoyandasi boʻlib, uning asarlari Sharq miniatyura sanʼatining eng qadimgi va yuksak namunalaridan sanaladi. Uning ijodi nafaqat oʻz davridagi, balki undan keyingi davrlarda ham miniatyura sanʼatiga katta taʼsir koʻrsatdi. Bugungi kunda Behzodning sanʼat asarlari Istanbul, Parij, London, Tehron va Toshkent muzeylarida saqlanadi.

Behzod oʻz davrida oʻziga xos maktab yaratib, koʻplab shogirdlar yetishtirdi. Ular orasida Mir Musavvir, Mir Sayid Ali kabi mashhur miniatyurachilar bor. Ularning ishlari Behzod anʼanalarini davom ettirgan boʻlib, bu maktabning miniatyura sanʼatida oʻchmas iz qoldirishiga sabab boʻldi.

Xulosa

Kamoliddin Behzodning sanʼati nafaqat miniatyura sanʼati tarixida, balki umumiy Sharq madaniy merosida oʻziga xos oʻringa ega. Uning nafis va betakror asarlari orqali oʻsha davrning hayoti, madaniyati va falsafasi aks ettirilgan. Behzodning miniatyuralari insoniy hissiyotlar, shoirona ko’rinish va nafislikni birlashtirgan yuksak ijod namunasi sifatida qadrlanadi. Bugungi kunda ham Kamoliddin Behzod ijodi va merosi nafaqat o‘rganiladi, balki sanʼat va tarix ixlosmandlari uchun doimo ilhom manbai bo‘lib qolmoqda.

Kamoliddin Behzod miniatyura sanʼatining buyuk ustasi sifatida nafaqat Oʻzbekiston, balki butun dunyo madaniyatida alohida o‘rin tutadi. Uning nafis asarlari hamon yuqori baholanib, kelajak avlod uchun yuksak sanʼat va goʻzallik timsoli sifatida namuna boʻlib xizmat qiladi.